Dorosłe Dzieci Alkoholików – tak przyjęło się nazywać osoby, które dorastały w środowisku, w którym obecny był problem alkoholowy. Jakie są cechy charakterystyczne? Jakie są sposoby radzenia w dzieciństwie a potem w życiu dorosłym? Jak sobie z tym radzić? Czy tak już musi być zawsze?
Sami o sobie piszą:„Dorastaliśmy w rodzinach dysfunkcyjnych. Ich środowisko wypaczyło nasze myślenie o nas samych i o otaczającym nas świecie. Widząc siebie w krzywym zwierciadle informacji i sygnałów dawanych nam przez naszych rodziców, uwierzyliśmy, że jesteśmy "nie w porządku". Zostaliśmy pozbawieni naszej autentycznej tożsamości i zaczęliśmy szukać sposobów na dobre samopoczucie. Chociaż wyglądamy jak dorośli, nadal zachowujemy się jak dzieci i pozwalamy, aby inni mieli wpływ na nasze myślenie o sobie, nasze poczucie własnej wartości i nasze szczęście. Nasze nieprawidłowe myślenie było przyczyną tego, że podejmowaliśmy decyzje, które nas niszczyły. Dlatego też chcemy przestać poprawiać własne samopoczucie nieskutecznymi zachowaniami, nadużywaniem innych ludzi, seksem, substancjami odurzającymi, manią posiadania, manią sukcesu, pieniędzmi itp." (12 Kroków dla Dorosłych Dzieci z uzależnieniowych i innych rodzin dysfunkcyjnych, "Akuracik", W-wa 1996)
Alkoholizm nie jest problemem jedynie osoby uzależnionej, jest to problem całej rodziny. Z powodu skutków, jakie pociąga za sobą cierpią wszyscy członkowie rodziny. Często dochodzi do awantur, agresji, brak jest poczucia bezpieczeństwa. Zazwyczaj wiąże się to z ogromnym wstydem i poczuciem gorszości na tle innych rodzin. Często także rodzina alkoholowa czuje się napiętnowana i odrzucona przez społeczność, w której egzystuje.
Zazwyczaj to osoba uzależniona stoi w centrum rodziny i to ona ustala zasady i reguły funkcjonowania. Reszta rodziny podporządkowuje się, po to, aby móc osiągnąć chociaż odrobinę stabilizacji w tym zupełnie nieprzewidywalnym świecie. Członkowie rodziny alkoholowej doświadczają wielu cierpień i zaburzeń.
Wanda Sztander wylicza sześć podstawowych zaburzeń:
- Uporczywa koncentracja myśli, działań skierowanych na alkoholika i jego pracę (myślenie o tym, czy alkoholik upije się czy nie, w jakim stanie wróci, co zrobi, jak zachować się, gdy przyjdzie pijany, co oznacza, że osoba, która nie pije nieustannie skupia uwagę na alkoholiku)
- Zaburzenie życia uczuciowego w postaci gwałtownych zmian nastrojów (huśtawka emocjonalna), czarnowidztwo, nastroje depresji, zamęt uczuciowy doprowadzający często do sięgnięcia po środki chemiczne zmieniające (poprawiające) nastrój, w tym po alkohol.
- Zgoda na coraz większe, niedopuszczalne przedtem koszty, jakie ponosi rodzina za sprawą picia.
- Zaburzenia psychosomatyczne i nerwice (bóle głowy, mięśni serca, żołądka itp.) prowadzą do sięgnięcia po środki przeciwbólowe i nasenne, co może także doprowadzić do uzależnienia.
- Pustka duchowa w postaci nerwowej koncentracji na szczegółach życia codziennego, bez niezbędnego dystansu do spraw drobnych, który uzyskujemy przez zatrzymanie się i refleksję nad sensem życia, bytowaniu w świecie duchowym. Wpływają stąd: rozpacz, depresje, brak nadziei.
- Wspomaganie choroby alkoholowej przez zwolnienie alkoholika z odpowiedzialności za skutki jego picia (kłamstwo w celu osłonięcia go, tuszowanie wielu spraw). Współuzależnienie jest ceną, którą bliscy alkoholika płacą w sytuacji uporczywego stresu psychicznego.
Dzieci w rodzinie dotkniętej chorobą alkoholową przyjmują najczęściej jedną z ról:
- Rola „kozła ofiarnego". Na nim skupiają się problemy i frustracje całej rodziny. Rolę „kozła ofiarnego" pełni przeważnie dziecko młodsze. Nie potrafi ono konkurować ze starszym rodzeństwem, czuje się odsunięte i szuka wsparcia poza domem. Jest dzieckiem trudnym, stwarza kłopoty w szkole, nie uczy się, rozrabia, sprawia problemy wychowawcze. „Kozioł ofiarny" wcześnie popada w konflikty z prawem, uzależnia się od narkotyków, alkoholu, papierosów, ucieka z domu. Dzieci te często wymagają pomocy psychiatrycznej. W dorosłym życiu odnoszą niepowodzenia oraz są nieprzystosowani do życia w społeczności.
- Kolejna rola to „aniołek" pozostający poza zasięgiem rodzinnych kłótni, nigdy nie Sprawia rodzinie najmniejszych kłopotów. Odizolowany od rodziny, nie żyje we własnym świecie, w poczuciu krzywdy i samotności. Ucieka od bolesnej rzeczywistości w „bezpieczny" świat marzeń. „Aniołek" to najczęściej dziecko średnie. W szkole jest mało kontaktowe, nie umie znaleźć miejsca, ciche niezauważane przez nauczycieli. W pracy zawodowej i świecie czuje się wyobcowany. Zdarza się, że popada w uzależnienie od substancji toksycznych i halucynogennych lub nadmiernie objada się
- Bohater – to dziecko pełniące w rodzinie rolę dorosłego, jego zadaniem jest Dostarczanie rodzinie poczucia własnej wartości, dumy i sukcesu. Postrzegane jako osoba rozważna, pełna poświęceń, odpowiedzialna, zaangażowana, dążąca za wszelką cenę do sukcesu, to przedwcześnie dorosłe dziecko. Bohater na zewnątrz pragnie za wszelką cenę pokazać, że jest silny, zawsze da sobie radę, można na nim polegać, nigdy nie przysporzy innym zmartwień. Tymczasem wewnątrz czuje się winny, nieszczęśliwy, skrzywdzony, zdezorientowany, niewart sukcesu, nienadający się do niczego.
- Zagubione dziecko – jego rola sprowadza się do bycia ,,niewidzialnym" -,,Nikt mnie nie zobaczy, nie usłyszy". Dziecko to na zewnątrz jest nieśmiałe, trzyma się zawsze na uboczu, jest zamknięte w sobie, bierne, posłuszne, nie sprawia problemów wychowawczych, usuwa się w cień, często ucieka w świat fantazji, gdzie wszystko jest doskonałe bezpieczne, szuka pociechy w obcowaniu z samym sobą. Wewnątrz jest bardzo samotne, pokrzywdzone, czuje, się nic nie warte, niedobre, do niczego. „Rodzinna maskotka" to najczęściej rola dziecka najmłodszego. Jego rola polega na odwracaniu uwagi od rodzinnego problemu, skupia ją na sobie, jest w centrum zainteresowania. Dbają o dobry, optymistyczny nastrój, często śmieją się mimo wewnętrznej rozpaczy targającej ich sercem i wewnętrznych łez. W szkole nie stanowi poważnego problemu, chociaż czasami jest nieznośny, bo śmieje się i błaznuje bez okazji. W pracy są lubiani, lecz nikt nie traktuje ich poważnie. „Maskotki" sięgają po alkohol i narkotyki. (za:Barbara Marcinowska „Dzieci z rodzin alkoholowych")
Role te oczywiście spełniają swoja funkcje jedynie w momencie egzystowania w tym środowisku, w którym wychowuje się dziecko. W dalszym natomiast życiu są przyczyną m.in. wielu konfliktów, trudności w relacjach czy w podejmowaniu decyzji.
Lista cech, która zazwyczaj dostrzegają u siebie DDA to:
- Trudności w stwierdzeniu co jest normalne, a co nie
- Traktowanie siebie bardzo poważnie, często wręcz bezlitośnie
- Poszukiwanie potwierdzenia i uznania u innych
- Kłopoty ze spontanicznym zachowaniem
- Przekonanie o swojej odmienności na tle innych
- Niska samoocena
- Strach przed konfliktami
- Uległość wobec innych, trudność w obronie własnych potrzeb
- Trudność w nawiązywaniu kontaktów
- Strach przed ludźmi, szczególnie przed zwierzchnikami
- Trudność w skończeniu rozpoczętych działań
- Nadmierna odpowiedzialność lub wręcz odwrotnie – nieodpowiedzialność
- Lęk przed opuszczeniem przez najbliższych
- Lęk przed okazywaniem własnych uczuć
- Trudności w podejmowaniu decyzji
- Tendencja do nadużywania alkoholu, substancji psychoaktywnych
Psychoterapia DDA
Czy tak już musi być zawsze? Oczywiście, że nie. Praca nad zmianą tych zachowań jest na pewno trudna i wymagająca wysiłku i zaangażowania. Zachowania, min. te wymienione powyżej są wynikiem przekonań i schematów wytworzonych w dzieciństwie. Te, które posiadają Dorosłe Dzieci Alkoholików są dysfunkcjonalne. Praca nad nimi natomiast pozwoli wykształtować nowe, adaptacyjne reakcje. Bardzo efektywną metodą psychoterapii DDA jest
Terapia Schematu.